Kunst & handicap
Opstand der ongewensten: de zondvloed volgens een halfblinde kat
zondag 13 juni 2021
(Essay verschenen in Rekto:Verso nr. 91)
Mensen met een beperking zoals ik krijgen van hulpverleners of naasten geregeld te horen dat we onze dromen van hogere studies, betaald werk of een normaal gezinsleven maar beter kunnen opbergen. ‘Dat zal toch nooit lukken’, luidt dan het refrein. De enige toekomst waarover we geacht worden te fantaseren, is die waarin onze beperking dankzij een gloednieuwe therapie of hulpmiddel zal zijn ‘opgelost’. Toekomst en het leven met een beperking gaan niet goed samen, stelt Alison Kafer dan ook terecht in haar belangwekkende boek Feminist, queer, crip. Voortbouwend op Kafers studie wil ik hier opperen dat die negatieve relatie tussen beperking en toekomst veelal ook geldt voor de gangbare, al dan niet fictieve blauwdrukken van de gehele maatschappij.
Zo toonde moraalfilosoof Etienne Vermeersch zich in 2017 enthousiast over de toenemende prenatale screening in ons land. Deze toename zal er mogelijk toe leiden dat er in België geen kinderen met Down meer geboren zullen worden, zoals nu reeds het geval is in IJsland. Gevraagd naar zijn mening over deze evolutie verklaarde Vermeersch: ‘Alle weldenkende mensen [hopen] nu natuurlijk dat het downsyndroom verdwijnt.’ Vermeersch’ statement was een treffend voorbeeld van het ableism of ‘validisme’ dat ook uit de dominante voorstellingen van onze collectieve toekomst spreekt: velen zien de samenleving van morgen het liefst volledig ontdaan van ziekten en beperkingen.
Deze validistische wensdroom is inherent aan de recentste toekomstscenario’s die alle heil van medisch-genetisch ingrijpen verwachten. Maar hij lag evengoed aan de basis van wat waarschijnlijk het oudste utopische visioen uit de wereldliteratuur is: het verhaal van de ark van Noach. Daarin spoelt de zondvloed de oude wereld met al zijn zonden en tekortkomingen weg, opdat de schepping nog eens – en ditmaal geperfectioneerd – kan worden overgedaan. Het validisme binnen deze oermythe werd feilloos blootgelegd door de Canadese schrijver Timothy Findley (1930-2002). Met zijn roman Not wanted on the voyage (1984) leverde deze meester-verteller een ingenieuze parodie op het zondvloedverhaal, waarin zij die ‘ongewenst’ waren aan boord van de ark het woord krijgen, zoals een halfblinde kat, opstandige vrouwen en een genderfluïde duivel(in). Een analyse van deze roman kan ons bijgevolg meer inzicht verschaffen in de gevaren en blinde vlekken van utopisme.
Lees het volledige essay op de website van Rekto:Verso
Rekto:Verso lanceert ‘CRIP’: een baanbrekend nummer over kunst en handicap
Wat als we handicap niet louter benaderen als een medische aandoening, maar ook als een dynamisch fenomeen en een culturele identiteit? Hoe kunnen we kunst
en samenleving via handicap herdenken? Over die vragen gaat het nieuwe printnummer van cultuurmagazine Rekto:Verso, ‘CRIP’, waarvan ook mijn essay onderdeel uitmaakt.
‘CRIP’ werd gecureerd door een gastredactie met Anaïs Van Ertvelde, Josefien Cornette, Leni Van Goidsenhoven en Nadia Hadad. Zij schreven hun redactioneel volgens het credo van de mondiale disability-beweging: ‘Niets over ons zonder ons!’
Zoals de gastredactie uitlegt:
‘Crip’ is de verkorte term voor ‘cripple’ of kreupel, een begrip dat door mensen met een handicap wordt geclaimd als geuzennaam. Hoe kunnen we handicap herdenken in de kunsten en de samenleving? Hoe kunnen we de wereld 'crippen'? Dit is een nummer over stigmatiserende woorden en gehandicapt verzet, over de representatie van beperking in het museum en kunstcreatie als ultieme relatietest.
‘CRIP’ is niet alleen een printnummer en online dossier, maar wordt ook integraal beschikbaar gesteld in audiovorm. Bij elk artikel staat een knop waarmee je naar de ingesproken audioversie kunt luisteren. Daarvoor werkte Rekto:Verso samen met Luisterpuntbibliotheek, de Vlaamse openbare bibliotheek voor personen met een leesbeperking.
Het is een spannend en belangwekkend nummer geworden met onder meer gedichten van onze Dichter des Vaderlands Mustafa Kör, een open brief van actrice Mira Bryssinck en een interview met de blinde danser Saïd Gharbi. Maar het bevat tevens boeiende bijdragen van theatermakers, beeldend kunstenaars, museummedewerkers en een modeontwerper, die hun beperking artistiek aanwenden om het normatieve lichaam in vraag te stellen. Hun kunst werpt zodoende een kritisch licht op de dominante praktijken wat betreft acteren, bewegen, kleden, bouwen en museale presentatie.