Ecologie & habitat
Greta, Kyra, Anuna of de generatie van de hoop
vrijdag 15 maart 2019
Vandaag zullen zich opnieuw tienduizenden scholieren over de hele wereld in grote steden verzamelen om samen actie te voeren voor een doortastender klimaatbeleid. Ook milieuorganisaties, vakbonden, studenten en academici hebben beloofd te zullen staken en mee de straat op te gaan. Deze ‘Global Strike for Future’ moet een krachtig signaal worden tegen de verdere vernietiging van onze biosfeer.
Een gevoel van noodzaak dat tot actie maant
Weer was de oproep voor deze internationale actiedag afkomstig van Greta Thunberg, hetzelfde 16-jarige Zweedse meisje dat al zoveel moed heeft betoond toen ze vorig najaar, op de VN-klimaattop van Katowice, de wereldleiders op hun historische verantwoordelijkheid wees. Terwijl deze politici met gekruiste armen afwachtten, eindeloos door wauwelend over economische groei, zouden de jongeren verandering brengen, vertelde Greta hun. En ze kreeg gelijk: velen hebben Greta’s voorbeeld nagevolgd en hebben zich in een mum van tijd georganiseerd - met in ons land Anuna Dewever en Kyra Gantois voorop, die het gezicht zijn geworden van de ‘klimaatspijbelaars’ op donderdag.
Met Greta, Anuna, Kyra en alle jongeren die in hun kielzog vreedzaam demonstreren, is er een nieuwe generatie van de hoop opgestaan. Als ik naar mijn eigen zogenaamde millennial-generatie kijk, die vooralsnog uitblonk in hedonisme en politieke apathie, dan koester ik een diep respect voor deze strijdbare tieners. Ze hebben reeds vroeg ingezien dat ze, met het oog op een totale overschakeling naar hernieuwbare energie, weinig heil hoeven te verwachten van het politieke establishment, wiens belangen al te zeer verstrengeld zijn met die van fossiele brandstofproducenten en andere vervuilende sectoren (zoals de traditionele autoconstructeurs).
Om de opwarming van de aarde tot 1,5°C te beperken moet, volgens een recent IPCC-rapport, tegen 2030 de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen minstens met de helft gedaald zijn. Als je weet dat deze uitstoot in 2018 nog maar eens is gestegen en dat ons dus amper elf jaar rest om het roer radicaal om te gooien, dan valt goed te begrijpen waarom Anuna bang zegt te zijn voor de toekomst. Toch laten zij en haar duizenden medestanders van Youth for Climate zich niet door deze angst verlammen, en slaan ze de handen ineen om de schrikbarende visioenen van snel stijgende zeespiegels, oprukkende bosbranden en verwoestijning af te wenden. Juist in dit collectief handelen breekt de hoop door.
Van de geschiedenis hebben we geleerd wat voor daadkracht massabewegingen kunnen ontplooien, maar ook hoe gevaarlijk het wordt wanneer zulke massa’s in het gareel lopen van autoritaire leiders of totalitaire ideologieën. Deze jongeren echter zijn vrije burgers, die uit een gevoel van noodzaak in beweging komen, spandoeken ontrollen en verontwaardigd hun stem verheffen. Ze willen beleidsmakers vóór alles te verstaan geven dat er geen minuut meer te verliezen is. Het is dit gevoel van noodzaak dat hen drijft en verbindt met alle anderen die zich om het op hol geslagen klimaat bekommeren. Hopelijk zal het almaar meer mensen bekruipen, zodat ook zij niet langer lijdzaam toezien hoe deze planeet gestaag onleefbaar wordt.
Ecologisch bewustzijn: een nieuwe ethiek van verbondenheid
Het is zoveel eenvoudiger om je eigen levensstijl aan te passen, als je je gesteund voelt door je naaste omgeving. Vegetariër worden, biologische producten kopen, waar het maar kan plastic afval vermijden, spullen (waaronder kleren en elektronica) zo lang mogelijk gebruiken – voor mij zijn het de voorbije jaren bewuste maar relatief makkelijke keuzes geweest, omdat mijn geliefde, enkele vrienden en familieleden me hierin al lang waren voorgegaan en konden adviseren. (Natuurlijk kan het altijd nog veel beter; zo stapte ik in 2018 nog meermaals in het vliegtuig, iets wat ik eigenlijk niet meer te verantwoorden vind, zolang de luchtvaartsector niet ernstig vergroent.) Maar zulke individuele gedragswijzigingen krijgen pas hun volle betekenis, wanneer je ze ook buiten je intieme kring weerspiegeld ziet in het ecologisch bewuste leefpatroon en de aanzwellende protestacties van talloze anderen.
Daarmee is het neoliberale tij van winstmaximalisatie en marktdenken nog lang niet gekeerd. Maar de ware maatschappelijke kentering begint van onderaf, bij wegbereiders als Greta, Kyra en Anuna die de politieke slagkracht van hun eigen handelen en spreken beseffen. In hun eéntje zou die slagkracht uiteraard minimaal blijven, maar omdat ze zich aaneensluiten tot Youth for Climate of andere klimaatactiegroepen klinkt hun roep om duurzame alternatieven almaar luider.
Het hoopgevende van zulke burgerbewegingen en het toenemende ecologisch bewustzijn dat ze uitdragen, is dat zich hierin een nieuwe ethiek van verbondenheid aftekent. Sinds mei ’68 en de vredesdemonstraties tegen kernwapens is het klimaatprotest wellicht de eerste serieuze heropleving van massaal collectief engagement dat de heersende orde verwerpt. Decennialang hebben we ons in slaap laten sussen door een ongebreideld consumentisme. Nu is het bitter ontwaken in een leefmilieu dat door ons eigen toedoen danig vervuild is, met een lucht vol fijnstof, oceanen vol plasticsoep en een ongekende sterfte onder flora en fauna. Toch is er nog steeds heel veel mogelijk, als we in ons dagelijks handelen niet louter als individuen denken, maar daarentegen de verbondenheid met elkaar en de kwetsbare natuur ervaren. Dan wordt jouw handelen mijn handelen, en mijn verantwoordelijkheid voor jou ook jouw verantwoordelijkheid voor mij, en onze zorg voor onze verziekte habitat ook die van elke andere bewoner.
Wie meent dat zo’n ethiek een abstracte droom is, vergist zich. Elke wandeling in de natuur brengt je er direct mee in contact. Het is je beringde hand op de bejaarde stam van een eik; het watervalletje dat door je heen spoelt en je geest klaterend verheldert; ons spoor naast dat van minuscule vogelpootjes op het uitgestorven strand; de hond die zich kwispelend tussen je benen door wurmt; gearmd de gure wind trotseren die, in het open grasveld, ons haast van de voeten licht…
De blinde schrijver Jacques Lusseyran merkte op dat wie ten diepste vanuit de tastzin leeft, weet dat alles verbondenheid is. Aanraken is aangeraakt worden. Het belichaamde ‘ik’ dat zich onstelpbaar opent voor het andere levende wezen, de weerselementen, de ondergrond waarop je loopt, de ademende planten en de gebarsten stenen.
Wat betreft een ethiek van verbondenheid kunnen westerlingen als wij ook heel wat opsteken van andere culturen, bijvoorbeeld van de Afrikaanse Ubuntu-filosofie die dichteres Antjie Krog omschrijft als: ‘het mentale en fysieke besef dat iemand alleen kan worden wie hij is door de volledigheid of eenheid van alles om hem of haar heen - zowel in tastbare als in metafysische zin. Dit is alleen te bereiken door en met anderen, inclusief onze voorouders en de kosmos.’
We hebben nood aan zulke fundamentele inzichten om ons groeiend ecologisch bewustzijn te voeden en te gronden in verbondenheid. Alleen zo wordt voelbaar dat we met onze klimaatacties van vandaag niet alleen de verantwoordelijkheid voor ons eigen bestaan op aarde aanvaarden, maar ook voor dat van andere generaties uit verleden en toekomst.