Media
Piet Devos over de heling van woorden
zaterdag 16 april 2022
(Interview met Ontroerd Magazine) Schrijver en vertaler Piet Devos leeft in een wereld vol kleuren. Dat klinkt misschien vreemd als je verneemt dat hij op vijfjarige leeftijd blind werd als gevolg van netvlieskanker. Als literatuurwetenschapper stortte hij zich onder meer op de zintuiglijke benadering van het geschreven woord. Hoe kunnen poëzie en literatuur volgens hem troost bieden?
Piet Devos hoort cijfers en letters in geel of blauw. Synesthesie heet dat. Zou hij dat zelf even kunnen uitleggen? ‘Het is een curieus fenomeen dat blijkbaar bij meer mensen voorkomt. Als kind kwam ik erachter dat letters en cijfers bij mij spontaan een vaste kleur kregen. Die kleuren zijn nooit veranderd. De A blijft bijvoorbeeld wit en de B groen. De prikkel van het geluid wordt bij mij gefilterd door de prikkel van de kleur, daar komt het op neer. Ik heb een neuronaal netwerk in mijn hersenen dat andere mensen niet hebben. Er wordt vermoed dat kinderen het meer hebben dan volwassenen. Misschien raken volwassenen deze eigenschap wel kwijt? Het schijnt ook vaker voor te komen bij iemand die een abrupte overgang meemaakte, zoals bij een kind dat blind werd.’
Hoe woorden kunnen helen, daar is Piet Devos als literatuurwetenschapper mee bezig. Dat lijkt logisch. Denk aan de kracht van poëzie. Wellicht moeten we het onderzoek van hem wat breder zien.
‘Als onderzoeker ben ik destijds begonnen met de zintuiglijke en de beeldende kant. Dat kan visueel zijn of gaan om aanraking. In het surrealisme gaat die aanraking om erotiek, geweld of om de tast van dagelijkse objecten. Ondertussen ben ik bezig met schrijvers die hun handicap in taal proberen te benoemen. Het is wat breder geworden, maar de connectie tussen lichaam en taal zit er voor mij altijd wel in.
Een belangrijke schrijver voor mij was Jacques Lusseyran. Hij is op zijn achtste blind geworden door een ongeval. Hij was een erg curieuze figuur, geboren in 1924 in Parijs. Hij zat tijdens de Tweede Wereldoorlog in een burgerlijke verzetsgroep. Daar deed hij de recrutering door naar de stemmen te luisteren van diegenen die zich aandienden. Zorgden die stemmen bij hem voor vertrouwen of niet? Heel bijzonder. Nadat het netwerk werd verraden, is hij afgevoerd naar Buchenwald. Dat kamp heeft hij als één van de weinigen overleefd. Later is hij docent geworden in de Verenigde Staten. Zijn leven leest als een roman. Toen ik zijn werk las, was er een grote herkenning. Ook hij had synesthesie.
Ik denk ook aan Mustafa Kör, de huidige Dichter des Vaderlands. Hij is op zijn 22ste in een rolstoel beland na een auto-ongeval. In zijn poëzie schrijft hij over die ervaring.’
Los daarvan is er natuurlijk de mentale pijn, het hartzeer, de rouw, toch?
‘Zeker, rouw is een belangrijk thema in de literatuur en poëzie. Ook daar komt een handicap soms bij kijken. Manu Keirse heeft daar veel over geschreven. Hij noemt dat 'levend verlies'. Want ook bij een ziekte of een handicap kan je rouw ervaren. Dat was bij mij niet zo sterk. Omdat ik dat als kind heb meegemaakt. Bij Mustafa Kör is dat anders. In zijn gedichten speelt rouw een grote rol. Dat aanvaardingsproces, op je 22ste ineens in een rolstoel belanden, dat is nogal wat. Dat zie je bij meer mensen die een functieverlies ervaren. Dat is een rouwproces. Literatuur kan daarbij dan helpen.’
Helaas is een grote groep mensen in onze maatschappij eerder laaggeletterd. Ook voor die mensen ziet Piet Devos een oplossing.
‘Ik denk vooral aan luisterboeken. Bij de bibliotheek Luisterpunt maken ze prachtige dingen. Zij zijn hun publiek erg aan het verbreden. Vroeger ging het vooral om mensen met een visuele handicap, nu wordt dat omschreven als mensen met een leesbeperking. Denk aan mensen met dyslexie of aan mensen die fysiek geen boek kunnen hanteren. Mensen die laaggeletterd zijn, kunnen luisteren naar voorgelezen verhalen en poëzie. En dat is heel fijn. Er is bovendien veel poëzie die qua taal eigenlijk heel eenvoudig en toch mooi is. Toon Hermans kon heel eenvoudig schrijven en toch een mooie diepgang bereiken. Het hoeft niet altijd Shakespeare te zijn.
Bij poëzie denk je vaak aan grote dichters als Hugo Claus of Anna Enquist. Maar bij begrafenissen zie je vaak dat mensen die weinig hebben met poëzie zelf naar gedichten grijpen. Soms zetten ze zelf woorden die rijmen op papier. Dat hoeft niet hoogstaand te zijn. Wat kun je met een tekst op een bepaald moment in jouw leven? Dat is belangrijker. We moeten het echt niet zo elitair zien. We mogen dat best verbreden. Ik noem nog graag Toon Tellegen met zijn dierenverhalen. Dat zijn zulke, kleine poëtische verhalen. De genezing van de krekel is bijvoorbeeld een mooi boekje over depressie dat je ook aan kinderen kan voorlezen. Diepe wijsheden en diepe gevoelens hoeven niet in een complexe vorm te zitten. Je moet het vooral leuk vinden. De poëzie van T.S. Eliot is prachtig, maar dat is niet voor iedereen weggelegd.
Soms zit je met een emotionele knoop die niemand kan ontwarren. Plots lees je een tekst en staat daar iets wat je op dat moment voelt. Dat is heel belangrijk om plots helderheid of zelfbegrip te krijgen. Het kan gaan om het niveau van de pure ontroering. Echt geraakt worden door een tekst die dan voor loutering kan zorgen. Iets wat al heel lang vastzit, kan dan naar buiten komen. Zo’n keerpunt heb ik zelf al meegemaakt. Wat er voor mij meteen uitspringt is het werk van de boeddhistische monnik Thich Nhat Hanh.
Vijf jaar geleden zat ik op de rand van een burn-out. Ik verbleef in Canada in het midden van de academische wereld, professioneel had ik het ontzettend druk. Door mijn beperking was het moeilijk om mij aan te passen aan die nieuwe omgeving. Yoga en meditatie hielpen mij om rustmomenten te vinden. In die periode las ik Thich Nhat Hanh. Iemand die ongelooflijk eenvoudig schrijft en toch prachtige teksten heeft. In Stilte: luisteren in een wereld vol lawaai heeft hij het over Radio NSD in je hoofd: radio Non Stop Denken. Die moet je uitzetten om te luisteren naar jouw ademhaling. Heel eenvoudig, bewust ademhalen. Dat boekje heeft veel voor mij betekend. Mooi geschreven, wijs en spiritueel. Ik heb veel respect voor schrijvers en denkers die de eenvoud kunnen bewaren en toch voor zelfinzicht zorgen. Het is niet altijd nodig om jezelf te verdiepen in een zwaar, filosofisch werk. Socrates zei het al: ken uzelf.’
Tekst: Dominique Piedfort
Foto (c) Michiel Devijver
