Luisterleven
Windstoot 3: De herontdekking van het lichaam met Bregje Hofstede
donderdag 26 augustus 2021
Toen schrijfster Bregje Hofstede als prille twintiger reeds met een heftig burn-out te maken kreeg, las ze vaak dat dit een vorm van mentale uitputting was. Maar Hofstede was het daar niet mee eens. Zoals ze in haar essaybundel De herontdekking van het lichaam (2016) laat zien, is de burn-outepidemie van de laatste jaren veeleer het gevolg van de roofbouw die we en masse op ons eigen lichaam plegen. Onder druk van werk, gezin, de jacht naar succes en likes verwaarlozen we ons lijf systematisch. Zoals Hofstede in de derde aflevering van onze podcast uitlegt, gedragen we ons alsof ons lichaam niet meer is dan ‘een vervoermiddel voor [ons] brein dat dient om dat brein, op gezette tijden van zuurstof, voedsel enzovoort te voorzien.’
Het is dan ook hoog tijd dat we de burn-out en de al even wijdverspreide slapeloosheid, die Hofstede in haar nieuwste essaybundel Slaap vatten (2021) analyseert, niet langer als individuele problemen benaderen. Het zijn collectieve symptomen van de prestatiemaatschappij waarnaar we ons met z’n allen, schijnbaar vrijwillig, blijven voegen. Om dit subtiele machtsspel te begrijpen dat onder onze huid kruipt, verwijst Hofstede naar het machtsbegrip van Michel Foucault:
‘Wie “kneedbaar lichaam” zegt, zegt Michel Foucault. In zijn bekendste boek, Discipline, toezicht en straf uit 1975, beschrijft deze Franse filosoof het ontstaan van de disciplinemaatschappij. Sinds de negentiende eeuw gebruikt de overheid niet langer lijfstraffen maar een subtielere manier om haar burgers eronder te houden: toezicht en discipline. Ze traint haar burgers om bepaald gedrag wel of niet te vertonen. Daarbij kun je denken aan het feit dat vrouwen leren om niet wijdbeens te zitten, aan de drills van soldaten, maar ook aan het afnemen van examens of het becijferen van de schoolprestaties van (steeds jongere) kinderen.
Zulke discipline dringt volgens Foucault steeds verder door in alle domeinen van het leven. Tijd en activiteit worden opgedeeld in steeds kleinere eenheden, opdat elke eenheid kan worden gecontroleerd en nuttig kan worden gebruikt.
Bovendien is het een cruciaal element van de disciplinemaatschappij dat de controle weliswaar door machthebbers (Foucault noemt instituties zoals een fabriek, school, leger of ziekenhuis) wordt gewenst, maar dat mensen die discipline op zichzelf toepassen zodra ze weten dat ze worden bekeken en becijferd. Zonder dat hij of zij zich daarvan bewust is, houdt het gedisciplineerde individu zichzelf onder controle. Daarbij vervaagt de grens tussen wat we willen omdat het de norm is, en wat we “zelf” echt willen.’
Uit: Bregje Hofstede, De herontdekking van het lichaam (2016)
In ons gesprek met Hofstede gaan we in op de mechanismen van de zelfdisciplinering, die tegenwoordig tot in onze slaapkamer doordringt. Sommige werknemers ontvangen immers al een bonus van hun werkgever als ze, door middel van slaaptrackers, kunnen bewijzen dat ze zeven uur per nacht slapen en dus overdag productiever zullen zijn!
Maar Hofstede ziet ook mogelijkheden tot verzet. Paradoxaal genoeg begint dit verzet, volgens haar, dikwijls ‘in het durven tonen van je eigen kwetsbarheid.’ Hoe dat precies zit, hoor je allemaal in Windstoot 3.
Colofon
Deze reeks ontstond in het kader van De Windstoot, de nieuwe ‘expeditie’ van vzw Wit.h.
Interviewers: Dirk Vandenberghe & Piet Devos
Voorleesstem: Mirjam Boers
Montage: Dirk Vandenberghe & Pol Isaac
Muziek: Pol Isaac
Foto Bregje Hofstede © Willemieke Kars
