Luisterleven
Windstoot 7: Dochter (Lenny Peeters)
vrijdag 18 november 2022
Hoe is het om op te groeien in een wereld die helemaal niet is aangepast aan jouw manier van denken? Altijd weer bots je op onbegrip, snap je niet wat anderen van je willen en word je uitgesloten of bespot. Het overkomt Dochter, een jonge vrouw met autisme en de ik-verteller uit Lenny Peeters’ gelijknamige debuut uit 2017. Dochter woont samen met haar zonderlinge vader aan de rand van het dorp. Hij wil haar graag beschermen tegen de boze buitenwereld, maar drijft haar zodoende nog verder in isolement. In episode 7 van onze podcast gaan we met de auteur in gesprek over de rijkdom en de complexiteit van een leven met autisme. Maar ook over de vraag hoe (ouderlijke) zorg voor kwetsbare kinderen, ongewild, misbruik in de hand kan werken.
Meteen in de openingsscène van het boek wordt duidelijk hoe stroef de communicatie tussen de ik-persoon en onbekenden doorgaans verloopt:
“'Hoe heet je?' Gewone woorden, maar ze klinken donker. Ik moet uitkijken.
'Hoe heet je?'
Dochter, denk ik bij mezelf. Dochter, natuurlijk.
De vrouw vraagt waar ik woon. In ons huis. Dat van vader en mij. Ze wil nog meer horen. Waar ik vandaan kom. Ik haal mijn schouders op. Wanneer ik geboren ben. Een hele tijd geleden. Toen de tuin nog vol medicijnbloemen stond. Met de blaadjes verzorgde ik de cavia's. Elke dag op hetzelfde uur. Dat doe ik nu niet meer. En in de moestuin hebben de konijnen en de wilde geiten de laatste groenten opgeknabbeld. Er groeien enkel nog brandnetels en stekelige grassprieten.”
Dochter heeft onmiskenbaar moeite om de meest courante vragen te beantwoorden. Nu helpt de setting ook niet bepaald, want het blijkt algauw dat ze als 19-jarige in haar ééntje verhoord wordt door twee rechercheurs. Er is iets grondig mis: de politie heeft Dochter in het huis van haar vader aangetroffen, dat in volslagen chaos verkeerde. Haar vader is verdwenen, maar er zijn bloedsporen en een mes gevonden... Niet altijd even zachtzinnig proberen de politiemensen uit deze vreemde jonge vrouw los te krijgen wat er precies is voorgevallen.
Doordat we het volledige verhaal vanuit het ongewone perspectief van Dochter beleven, wordt de aanhoudende botsing tussen haar innerlijke wereld en die van de anderen beklemmend tastbaar. Of het nu op school, in de buurt waar ze woont of op het politiekantoor is, nergens lijkt een plek of zelfs maar enig begrip te bestaan voor neurodiverse mensen als zij. Termen als ‘neurodivers’ of ‘autisme’ kom je overigens in het ganse boek niet tegen; ze passen niet in de eenvoudige, eigengereide woordenschat van Dochter, die behalve autistisch ook verstandelijk minder begaafd is. Als lezer dienen we zelf af te leiden dat het om autisme gaat uit de manier waarop Dochter werkelijk lijdt onder visuele en auditieve overprikkeling, figuurlijk taalgebruik al te letterlijk neemt, en emoties niet goed onder woorden kan brengen. Tegelijk ontwikkelt ze allerlei compensatiestrategieën om die voor haar zo raadselachtige realiteit het hoofd te kunnen bieden. Zo herhaalt ze om de haverklap drielettergrepige woorden die ze mooi vindt zoals ‘procureur’ of ‘kadavers’, of wijdt ze zich met hart en ziel aan de zorg voor haar cavia’s.
Haar autisme, in combinatie met haar verstandelijke beperking, plaatst Dochter in een kwetsbare, afhankelijke positie ten opzichte van de mensen om haar heen. Zonder het zelf te beseffen wordt ze hier helaas het slachtoffer van. Hoewel haar vader het beste met haar voorheeft, houdt hij er zelf ook heel wat buitenissige ideeën op na en ontgaat het hem welke ondersteuning zijn dochter in feite nodig heeft. Stilaan raken ze met z’n tweeën almaar meer vervreemd van de rest van de maatschappij. Maar hoe macht binnen een zorgrelatie kan ontaarden in regelrecht misbruik, zie je pas echt in Dochters verhouding met haar buurjongen Jonas. Terwijl hij zich aanvankelijk nog vanuit een goede inborst om haar schijnt te bekommeren, begint hij haar steeds meer te manipuleren met het oog op seksueel en financieel gewin.
Dochter, dat met De Bronzen Uil werd bekroond, beklijft. Dit komt met name door het strak volgehouden perspectief en bijbehorende taalgebruik. Volgens Peeters, die zes jaar aan het boek werkte, was het creëren van Dochters ‘klare taal’ ook de moeilijkste opgave: ‘Want hoe verwoordt een autistisch iemand - iemand die de codes van niet-autistische mensen niet kent en niet begrijpt – [haar] wereld, [haar] gevoelens en gedachten?’ Als moeder van een autistische zoon kon de auteur uit haar eigen ervaring putten, maar dat vond ze niet genoeg. Daarenboven volgde ze nog een bacheloropleiding tot autisme-coach. Maar Peeters’ verwantschap met het personage ging nog dieper dan enkel het autisme. Naar haar eigen zeggen schrijft ze immers haast vanzelf over gevoelens van onmacht, je nietig en waardeloos voelen, omdat ze deze gevoelens zelf maar al te goed kent. Het resultaat is een onvergetelijke roman, waarin een uiterst zeldzaam gehoorde stem bijzonder overtuigend opklinkt.
Colofon
Deze reeks ontstond in het kader van De Windstoot, de nieuwe ‘expeditie’ van vzw Wit.h.
Interviewers: Dirk Vandenberghe & Piet Devos
Voorleesstem: Mirjam Boers
Montage: Dirk Vandenberghe & Pol Isaac
Muziek: Pol Isaac
Foto Lenny Peeters (c) Gie Devos
