Luisterleven
Windstoot 6: Welkom in het rijk der zieken (Hanna Bervoets)
donderdag 14 juli 2022
Hoofdpersonage in Hanna Bervoets’ roman Welkom in het rijk der zieken (2019) is de jonge dertiger Clay, die bij een bezoekje aan een kinderboerderij q-koorts oploopt en daardoor chronisch ziek wordt. De aanhoudende pijn- en vermoeidheidsklachten zetten heel diens leven op zijn kop. Niet alleen verliest hij zijn baan en loopt zijn relatie stuk, ook raakt hij steeds meer geïsoleerd van de leefwereld en het gejakker van zogenaamd ‘gezonde’ mensen. Naar aanleiding van Bervoets’ satirische roman hebben we het, in de zesde aflevering van onze Windstoot-podcast, over de sociale uitsluiting die veel langdurig zieken treft. We praten hierover met Lynn Formesyn, zelf ervaringsdeskundige en auteur van het kritische boek Zinvol ziek (2021).
Nadat hij langdurig ziek is geworden, komt Clay in een heuse parallelle wereld terecht: het rijk der zieken. Bervoets verwijst hiermee naar de beroemde studie Ziekte als metafoor (1977), waarin Susan Sontag schreef:
'Iedereen wordt geboren als burger van twee rijken. Wij zijn zowel burger van het rijk der gezonden als van het rijk der zieken. Hoewel we bij voorkeur alleen van het goede paspoort gebruikmaken, komt iedereen vroeg of laat gedwongen in dat andere rijk terecht, al is het maar tijdelijk.'
Bervoets heeft deze overdrachtelijke scheiding tussen twee rijken letterlijk opgevat. Clay wordt in het rijk der zieken dan ook rondgeleid door een zekere Susan… Zo brengt zij hem naar een pakhuis waar hij zijn eigen lijf moet zoeken:
‘Susan: Mijn excuses, ik had je moeten voorbereiden. Niet iedereen vindt de lijvenloods een prettige aanblik.
Clay: Wie vindt dit wél een prettige aanblik, Susan? Een stel onthoofde lijven op een rij, gatver, ik kan hier niet naar kijken, hoor.
S: Ga even zitten, je ziet helemaal wit.
C: Hoeveel van dit soort loodsen zijn er?
S: Dit is de enige.
C: Hoe kan dat? Er zijn meerdere pillenpakhuizen, zei je, en dan is er maar één loods als deze?
S: De lijven worden een paar keer per uur vervangen, ververst, ze zijn voor de nieuwelingen. Of eigenlijk: vàn de nieuwelingen. Jouw lijf staat er ook bij.
C: Niet waar.
S: Ga maar zoeken.
C: Nee, ik kan hier niet tegen. Die daar rechts, die heeft allemaal gore rode vlekken op zijn buik.
S: Dat is eczeem. Heb jij last van eczeem, Clay?
C: Nee!’
Als Clay zijn lijf eenmaal opgeduikeld heeft, moet hij het overal met zich meezeulen. Het is een treffend beeld voor het chronische zieke lichaam dat tot een lastpak, een ‘onding’ is verworden. ‘Bervoets doorprikt in die parallelle wereld dingen die in onze werkelijkheid, effectief, voor heel veel frustratie zorgen’, merkt Lynn Formesyn op. Bervoets doet dit vaak met veel humor. Zo maakt Clay er kennis met ‘pillenpakhuizen’ waar de zwerfpillen die wij massaal weggooien worden verzameld, en moet hij het woud van schimmige therapieën doorkruisen. Maar tegelijk voelt hij zich ook machteloos ten overstaan van de bureaucratische en medische mallemolen, die heel stroperig werkt en hem belet terug te keren naar het normale leven.
Welkom in het rijk der zieken is een uniek boek. Niet alleen omdat het verteld wordt vanuit het perspectief van de (chronisch) zieke persoon zelf – een grote zeldzaamheid in onze literatuur. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat het leven met constante pijn heel indringend beschreven wordt. Daarnaast laten de satirische uitvergrotingen in de roman ook zien dat langdurig ziek zijn niet louter een individueel probleem is, maar een door-en-door politieke kwestie. Met Bervoets en Formesyn moeten we ons de vraag stellen: hoe lang nog zal deze grote groep van langdurig zieken onzichtbaar blijven en worden uitgesloten van het sociale leven? Hoe lang nog zullen politici hen uitsluitend behandelen als ‘inactieven’ of ‘werkonwilligen’? En last but not least, hoe kunnen wij – mensen met een handicap of chronische ziekte – in verzet komen tegen onze systematische exclusie?
Colofon
Deze reeks ontstond in het kader van De Windstoot, de nieuwe ‘expeditie’ van vzw Wit.h.
Interviewers: Dirk Vandenberghe & Piet Devos
Voorleesstem: Mirjam Boers
Montage: Dirk Vandenberghe & Pol Isaac
Muziek: Pol Isaac
Foto Lynn Formesyn (c) Lynn Formesyn
